Ustawa o ochronie sygnalistów – zmiany 2024

Ustawa o ochronie sygnalistów, która wchodzi w życie 25 września 2024 roku, wprowadza istotne zmiany mające na celu zapewnienie ochrony osobom zgłaszającym naruszenia prawa. Obejmuje to zarówno podmioty publiczne, jak i prywatne, które będą zobowiązane do wdrożenia odpowiednich procedur ochrony sygnalistów. Wprowadzenie tych przepisów jest wynikiem implementacji dyrektywy 2019/1937 Parlamentu Europejskiego i Rady do polskiego porządku prawnego.

Poniżej przedstawiam najważniejsze aspekty tej ustawy:

1. Definicja sygnalisty

Sygnalista to osoba, która uzyskała informacje o nieprawidłowościach lub naruszeniach prawa w organizacji, w kontekście związanym z pracą. Osoba ta nie musi być pracownikiem, może to być także kandydat do pracy, stażysta, wolontariusz, a nawet kontrahent. Ustawa przewiduje ochronę także dla osób spoza organizacji, które posiadają informacje o naruszeniach.

2. Zakres naruszeń objętych ochroną

Ustawa obejmuje szeroki zakres obszarów, które mogą dotyczyć zgłoszeń sygnalistów. Do najważniejszych należą m.in.:

• Korupcja
• Naruszenia zamówień publicznych
• Nieprawidłowości w usługach, produktach i rynkach finansowych
• Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu
• Bezpieczeństwo produktów
• Ochrona środowiska
• Bezpieczeństwo transportu
• Zdrowie publiczne i dobrostan zwierząt
• Zgodność z normami zdrowia i bezpieczeństwa

Podmioty mogą rozszerzyć ten zakres o inne obszary, np. kwestie związane z prawem pracy.

3. Procedura zgłoszeń

Zgłoszenia mogą być dokonywane na trzy sposoby:

• Wewnętrznie – do odpowiednich osób lub działów w organizacji.
• Zewnętrznie – do organów ścigania lub innych właściwych instytucji.
• Publicznie – poprzez ujawnienie naruszeń w mediach lub innych publicznych kanałach komunikacji.

Przed zgłoszeniem, sygnalista powinien mieć uzasadnione podstawy do sądzenia, że informacja jest prawdziwa.

4. Obowiązki podmiotów prawnych

Ustawa nakłada na podmioty prawne obowiązek wdrożenia wewnętrznych procedur do zgłaszania naruszeń. Obejmuje to zarówno sektor publiczny, jak i prywatny, w tym przedsiębiorców i samorządy. Procedury te muszą zapewniać odpowiednią ochronę sygnalistom, w tym:

• Zabezpieczenie tożsamości sygnalisty
• Ochrona poufności zgłoszeń
• Monitorowanie i podejmowanie działań następczych

5. Ochrona sygnalistów

Sygnaliści będą objęci szczególną ochroną przed represjami, zarówno w miejscu pracy, jak i poza nim. Zgłoszenie nieprawidłowości nie może prowadzić do działań odwetowych wobec sygnalisty, takich jak zwolnienie, obniżenie pensji czy dyskryminacja.

6. Zwolnienia z obowiązków

Nie wszystkie podmioty będą zobowiązane do wdrożenia tych procedur. Zwolnione z tego obowiązku będą podmioty, które:

• Mają mniej niż 50 pracowników – wyjątkiem są podmioty działające w sektorze usług, produktów i rynków finansowych.
• Jednostki organizacyjne gmin i powiatów – o liczbie mieszkańców poniżej 10 tys.

7. Przepisy karne

Ustawa wprowadza również przepisy karne, które mają na celu ukaranie osób, które nie zapewnią sygnalistom ochrony lub będą naruszać przepisy dotyczące zgłoszeń.

8. Przepisy przejściowe

Przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych wejdą w życie 25 grudnia 2024 roku, co oznacza, że do tego czasu obowiązują tylko przepisy dotyczące wewnętrznych procedur, ochrony sygnalistów oraz przepisy karne.

9. Wnioski

Nowe przepisy mają na celu stworzenie bezpiecznego i przejrzystego systemu zgłaszania nieprawidłowości w organizacjach, zapewniając jednocześnie sygnalistom ochronę przed odwetem. Wdrażanie tych procedur przez podmioty prywatne i publiczne będzie miało kluczowe znaczenie w zapewnieniu skutecznej walki z nieprawidłowościami, korupcją i innymi naruszeniami prawa, w tym w obszarach takich jak korupcja, środowisko czy zdrowie publiczne.

Konsekwencje niestosowania przepisów z ustawy o sygnalistach

Nieprzestrzeganie nowych przepisów może grozić popełnieniem wykroczenia, a w niektórych przypadkach również przestępstwem:

• kto, chcąc, aby inna osoba nie dokonała zgłoszenia, uniemożliwia jej to lub istotnie utrudnia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku- art. 54 ust. 1 u.o.s.,
• kto podejmuje działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2– art. 55 ust. 1 u.o.s.,
• kto wbrew przepisom ustawy ujawnia tożsamość sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku– art. 56 u.o.s.,
• kto dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło, podlegagrzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 – art. 57 u.o.s.,
• kto, będąc odpowiedzialnym za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, wbrew przepisom ustawy procedury tej nie ustanawia lub ustanawia ją z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów, podlega karze grzywny– art. 58 u.o.s.